Mediation and Reconciliation in the Face of Intimate Partner Violence in Canonical Separation and the Exclusion of Victims of Coercive Control from the Brevior Process

Main Article Content

Authors
Carlos Hurtado de Mendoza
https://orcid.org/0000-0002-3785-366X
Section
Articles
Keywords:
canonical separation, intimate partner violence, marriage
Abstract

Psychological, sociological or legal research that recognises the existence of different relational contexts and different types of violence ultimately allows for the development of an appropriate legislative policy for victims of abuse. This starting point should not be irrelevant for the interpretation and application of canon law. Canonical reflection also needs to distinguish between types of violence, their causes and consequences in defining the substantive and procedural rules applicable to the process of crisis and breakdown of the marital relationship. This methodology offers a critical validation parameter on the permeability of certain canonical institutes to social science developments in intimate partner violence. In the present study, I will only deal with this method applied to mediation and reconciliation in canonical separation due to abuse and the exclusion of victims of coercive control from the brevior process, which, when viewed in a positive light, suggests attending to the different alternatives through which the spouses can pass in a possible marital experience marked by violence.

Downloads
Download data is not yet available.

Article Details

How to Cite
Hurtado de Mendoza, C. (2023). Mediation and Reconciliation in the Face of Intimate Partner Violence in Canonical Separation and the Exclusion of Victims of Coercive Control from the Brevior Process . Revista Española De Derecho Canónico, 79(193), 587–640. https://doi.org/10.36576/2660-9541.79.587
Author Biography

Carlos Hurtado de Mendoza, a:1:{s:5:"es_ES";s:8:"ESPAÑOL";}

Licenciado en Derecho canónico y Teología
Funcionario de carrera de la Administración de Justicia

References

Fuentes eclesiásticas

FRANCISCO, Litterae Encyclicae Lumen fidei, de 29 de junio de 2013, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://www.vatican.va/content/francesco/es/encycli cals/documents/papafrancesco_20130629_enciclica-lumen-fidei.html.

Litterae Apostolicae Motu Proprio datae Mitis Iudex Dominus Iesus quibus canones Codicis Iuris Canonici de causis ad matrimonii nullitatem declarandam reformantur, de 15 agosto 2015, [en línea] [ref. 01.08.2022]:

https://www.vatican.va/conten t/francesco/es/motu_proprio/documents/papa-francesco-motu-proprio _20150815_mitis-iudex-dominus-iesus.html.

Litterae Apostolicae Motu Proprio datae Mitis et misericors Iesus quibus canones Codicis Canonum Ecclesiarum Orientalium de causis ad matrimonii nullitatem declarandum reformantur, de 15 agosto 2015, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://www.vati can.va/content/francesco/la/motu_proprio/documents/papa-francesco-motu-proprio_20150815_mitis-et-misericors-iesus.html.

Adhortatio Apostolica post-synodalis Amoris laetitia, de 19 marzo de 2016, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://www.vatican.va/content/francesco/es/apost_e xhortations/documents /papa-francesco_esortazione-ap_20160319_amo ris-laetitia.html.

PONTIFICIUM CONSILIUM DE LEGUM TEXTIBUS, Risposta a tre questioni circa l’interpretazione della clausola «de consensu partium» del can. 1681 CIC, 2 de marzo de 2005, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://www.delegumtextibus.va/content/testilegislativi /it/chiarimenti-normativi/note-esplicative/interpretazione-della-clausola-de-consensu-pa rtium-del-can-1681-cic.html.

Instrucción que deben observar los Tribunales Diocesanos e Interdiocesanos al tratar las causas de nulidad de matrimonio, Dignitas connubii, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_coun cils/intrptxt/documents/rc_pc_intrptxt_doc_20050125_dignitas-connubii_sp.html.

Prot. 15139/2015, On the consent of both parties as requierement for the ‘processus brevior’ (can. 1683 MIDI). Respuesta de 1 de octubre de 2015, [en línea] [ref. 01.08.2022]: http://www.delegumtextibus.va/content/ testilegislativi/it/risposte-particolari/procedure-per-la-dichiarazione-della -nullita-matrimoniale.html.

Prot. 15138/2015, On the conversión of the formal process to the ‘processus brevior’. Respuesta de 1 de octubre de 2015.

SINODO DE OBISPOS, XIV ASAMBLEA GENERAL ORDINARIA, Relación Final. La vocación y la misión de la familia en la Iglesia y en el mundo contemporáneo, de 24 de octubre de 2015, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://www.vatican.va/roman_curia/synod/documents/ rc_synod_doc_20151026_relazione-finale-xiv-assemblea_sp.html.

TRIBUNAL APOSTÓLICO DE LA ROTA ROMANA, Subsidio aplicativo del Motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus, [en línea] [ref. 01.08.2022]: http://www.rotaromana.va.

CONFERENCIA EPISCOPAL ESPAÑOLA, Directorio de Pastoral Familiar, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://www.conferenciaepiscop al.es/cee/documentos/base-documental/

Fuentes civiles

DELEGACIÓN DEL GOBIERNO PARA LA VIOLENCIA DE GÉNERO, Ministerio de la Presidencia, Relaciones con las Cortes e Igualdad, Estudio sobre el tiempo que tardan las mujeres víctimas de violencia de género en verbalizar su situación, Madrid, 2019, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://violenciagenero.igualdad.gob.es/violenciaEnCifras/ estudios/ investigaciones/2019/pdfs/Estudio_Tiempo_Denuncia4.pdf.

Ministerio de Igualdad, Análisis temporal de los asesinatos de mujeres por violencia de género en España a lo largo de 15 años (2003-2017), Madrid, 2021, 36, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://violenciagenero.igualdad .gob.es/violenciaEnCifras/estudios/investigaciones/2021/pdfs/Estudio_AsesinatosTotales_(2).pdf.

EUROPEAN UNION AGENCY FOR FUNDAMENTAL RIGHTS, Violencia de género contra las mujeres: una encuesta a escala de la Unión Europea, Luxemburgo, 2014, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://fra.eur opa.eu/sites/default/files/fra-2014-vaw-survey-at-a-glance-oct14_es.pdf.

OBSERVATORIO CONTRA LA VIOLENCIA DOMÉSTICA Y DE GÉNERO, Consejo General del Poder Judicial, Análisis de las sentencias dictadas en el año 2019 relativas a homicidios o asesinatos por violencia de género y doméstica, 2022.

ONU MUJERES, Manual de Legislación sobre la Violencia contra la Mujer, Nueva York, 2012, [en línea] [ref. 01.08.2022]: https://www.unw omen.org.

Bibliografía

ACEBAL LUJÁN, J. L., La ausencia en el proceso de nulidad matrimonial, in: Curso de Derecho Matrimonial y Procesal canónico para profesionales del foro IX, Salamanca, 1990, 413-451.

ALONSO ALIJA, H. y B., La separación matrimonial. Sus causas legítimas y el proceso de acción, Madrid, 1971.

AMOR, P.; BOHÓRQUEZ, I. A.; ECHEBURÚA, E., ¿Por qué y a qué coste físico y psicológico permanece la mujer junto a su pareja maltratadora?, in: Acción Psicológica 4/2 (2006) 129-154.

ARCHER, J., Sex differences in aggression between heterosexual partners: A meta-analytic review, in: Psychological Bulletin 126/5 (2000) 651-680.

ARROBA CONDE, M. J., Le Litteræ motu proprio datæ sulla riforma dei Processi di nullità matrimoniale: prima analisi. Alcuni aspetti delle nuove Norme sulle Cause di nullità del Matrimonio, in: Apollinaris 88 (2015) 553-569.

BACCOLO, A., Riflessioni sul tema della separazione dei coniugi in diritto canonico, in: Il diritto ecclesiastico 1 (1993) 88-97.

BAIR-MERRITT, M. H.; SHEA CROWNE, S.; THOMPSON, D. A.; SIBINGA, E.; TRENT, M.; CAMPBELL, J., Why Do Use Intimate Partner Violence? A Systematic Review of Women’s Motivations, in: Trauma, Violence, & Abuse 11/4 (2010) 178-189.

BANCROFT, L.; SILVERMAN, J. G., The Batterer as Parent: Addressing the Impact of Domestic Violence on Family Dynamics, Thousand Oaks, CA, 2002.

BARUCH, R.; GANONG, S., La mediación transformativa: un cambio en la calidad de la interacción en los conflictos familiares, in: Revista de mediación 1/2 (2008) 17-28.

BERNÁRDEZ CANTÓN, A., Las causas canónicas de separación conyugal, Madrid: Editorial Tecnos, 1961.

Compendio de derecho matrimonial canónico, Madrid: Editorial Tecnos, 2006.

BLYTH, C., Violence, coercive control and “humiliated fury”: The shame of masculinity, in: Women's Studies Journal 35/1 (2021) 59-65.

BUENO SALINAS, S., La reforma de los procesos canónicos de declaración de nulidad de matrimonio. La celeridad del proceso, in: Revista General de Derecho Canónico y Derecho Eclesiástico del Estado 40 (2016).

CALVETE, E.; ESTÉVEZ, A.; CORRAL, S., Trastorno por estrés postraumático y su relación con esquemas cognitivos disfuncionales en mujeres maltratadas, in: Psicothema 19/3 (2007) 446-451.

CAMPBELL, J. C.; WEBSTER, D.; KOZIOL-MCLAIN, J.; BLOCK, C.; CAMPBELL, D.; CURRY, M. A.; GARY, F.; GLASS, N.; MCFARLANE, J.; SACHS, C.; SHARPS, F.; ULRICH, Y.; WILT, S. A.; MANGANELLO, J.; XU, X.; SCHOLLENBERGER, J.; FRYE, V.; LAUGHON, K., Risk Factors for Femicide in Abusive Relationships: Results from a Multisite Case Control Study, in: American Journal of Public Health 93/7 (2003) 1089-1097.

CASTILLEJO MANZANARES, R.; TORRADO TARRÍO, C.; ALONSO SALGADO, C., Mediación en violencia de género, in: Revista de Mediación 4/7 (2011) 38/45, https://revistademediacion.com/numeros/.

DE RUSCHI, L., El processus brevior del motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus. Una interpretación doctrinal, in: Anuario Argentino de Derecho Canónico 22 (2016) 169-230.

DOBASH, R. P.; DOBASH, R. E.; WILSON, M.; DALY, M., The Myth of Sexual Symmetry in Marital Violence, in: Social Problems 39/1 (1992) 71-91.

ECHEBURÚA, E.; AMOR, P. J.; DE CORRAL, P., Mujeres maltratadas en convivencia prolongada con el agresor: variables relevantes, in: Acción Psicológica 2 (2002) 135-150.

ECHEBURÚA, E.; MUÑOZ, J. M., Límites entre la violencia psicológica y la relación de pareja meramente disfuncional: implicaciones psicológicas y forenses, in: Anales de psicología 33/1 (2017) 18-25.

ESCRIVÁ-IVARS, J., La separación conyugal. Sentido y futuro, in: AA. VV., El matrimonio y su expresión canónica ante el III milenio, Pamplona: EUNSA, 2000, 705-769.

ESCUDERO A.; POLO, C.; LÓPEZ, M., AGUILAR, L., La persuasión coercitiva, modelo explicativo del mantenimiento de las mujeres en una situación de violencia de género I: las estrategias de la violencia, in: Revista de la Asociación Española de Neuropsiquiatría 25/95 (2005) 85-117.

La persuasión coercitiva, modelo explicativo del mantenimiento de las mujeres en una situación de violencia de género II: las emociones y las estrategias de la violencia, in: Revista de la Asociación Española de Neuropsiquiatría 25/96 (2005) 59-91.

ESQUIVIAS VALVERDE, P., Mediación entre víctima y agresor en la violencia de género. La mediación entre la víctima y el agresor en el ámbito de la violencia de género: ¿una oportunidad o un desatino?, Valencia: Tirant lo Blanch, 2008.

FIEBERT, M. S., References Examining Assaults by Women on Their Spouses or Male Partners: An Updated Annotated Bibliography, in: Sexuality & Culture 18/2 (2014) 405-467.

FERNÁNDEZ DE JUAN, T.; FLÓREZ MADAN, L., Bidirectional Violence among Male and Female University Students: Comparison of Observations and Results between Two Countries, in: Masculinidades y cambio social 7/3 (2018) 279-312.

FOLGER, J. P., La mediación transformativa: preservación del potencial único de la mediación en situaciones de disputa, in: Revista de mediación 1/2 (2008) 6-16.

FRANKLAND, A.; BROWN, J., Coercive Control in Same-Sex Intimate Partner Violence, in: Journal of Family Violence 29/1 (2014) 15-22.

GARCÍA MONTAGUD, J., El Servicio de Acompañamiento y Mediación del Tribunal Eclesiástico Metropolitano de Valencia (SAMIC), in: AA. VV., Iglesia y sociedad civil: la contribución del Derecho canónico, Actas de las 40 Jornadas de actualidad canónica de la Asociación Española de Canonistas, celebradas en Madrid, 20 a 22 de octubre de 2021, coord. Carmen Peña y Lourdes Ruano Espina, Madrid: Dykinson, 2022, 167-174.

GRAÑA GÓMEZ, J. L.; CUENCA MONTESINO, M. L., Prevalence of psychological and physical intimate partner aggression in Madrid (Spain): A dyadic analysis, in: Psicothema 26/3 (2014) 343-348.

GUARDIOLA LAGO, M. J., La víctima de violencia de género en el sistema de justicia y la prohibición de la mediación penal, in: Revista General de Derecho Penal 12 (2009) 1-41.

HARDESTY, J. L.; CROSSMAN, K. A.; HASELSCHWERDT, M. L.; RAFFAELLI, M.; OGOLSKY, B.; JOHNSON, M. P., Toward a Standard Approach to Operationalizing Coercive Control and Classifying ViolenceTypes, in: Journal of Marriage and Family 77/4 (2015) 833-843.

HAYES, B. E., Women’s Resistance Strategies in Abusive Relationships: An Alternative Framework”, in: SAGE Open 3 (2013) 1-10.

HEREDIA ESTEBAN, F., El proceso más breve ante el Obispo, in: Anuario de Derecho Canónico 5 Supl. (2016) 97-122.

HERNÁNDEZ HIDALGO, P., Análisis de la violencia de pareja bidireccional desde un punto de vista victimodogmático, in: Revista Electrónica de Ciencia Penal y Criminología 17/5 (2015) 1-34.

JOHNSON, M. P., Patriarchal Terrorism and Common Couple Violence: Two Forms of Violence Against Women, in: Journal of Marriage and Family 57/2 (1995) 283-294.

Domestic Violence: It's Not About Gender-Or Is It?, in: Journal of Marriage and Family 67/5 (2005) 1126-1130.

Conflict and Control. Gender Symmetry and Asymmetry in Domestic Violence, in: Violence Against Women 12/11 (2006) 1003-1018.

JOHNSON, M. P; FERRARO, K. J., Research on Domestic Violence in the 1990s: Making Distinctions, in: Journal of Marriage and the Family 62/4 (2000) 948-963.

JOHNSON, M. P; LEONE, J. M., The Differential Effects of Intimate Terrorism and Situational Couple Violence. Findings From the National Violence Against Women Survey, in: Journal of Family Issues 26/3 (2005) 322-349.

KELLY, J. B; JOHNSON, M. P., Differentiation Among Types of Intimate Partner Violence: Research Update and Implications for Interventions, in: Family Court Review 46/3 (2008) 476-499.

KIMMEL, M. S., “Simetría de género” en la violencia doméstica: una revisión conceptual y metodológica de la investigación, in: AA. VV., Violencia de género en las parejas heterosexuales: análisis, diagnóstico y problemas de intervención, coord. Antonio A. García García – Elena Casado Aparicio, Madrid: Consejería de Empleo y Mujer, 2008, 67-111.

LARRAURI, E., Criminología crítica y violencia de género, Madrid: Editorial Trotta, 2007.

LAVIOLETTE, A., Assessing Intimate Partner Violence: A Context Sensitive Aggression Scale, in: Journal of Child Custody 6/3 (2009) 2019-231.

LEWIS, R.; DOBASH, R. E.; DOBASH, R. P.; CAVANAGH, K., Law’s Progressive Potential: The Value of Engagement with the Law for Domestic Violence, in: Social & Legal Studies 10/1 (2001) 105-130.

LIPKA, W., La separación matrimonial canónica: una propuesta de recuperación, in: Ius canonicum 41/82 (2001) 501-548.

LOBO GUERRA, M.; SAMPER LIZARDI, F., La mediación familiar, ¿es posible en aquellos casos en los que ha existido violencia contra la pareja?, in: Revista de mediación 4/7 (2011) 8-19.

LÓPEZ ALARCÓN, M.; NAVARRO VALLS, R., Curso de derecho matrimonial canónico y concordado, Madrid: Tecnos, 2005.

LÓPEZ MEDINA, A. M., El Motu Proprio Mitis Iudex dos años después. Experiencias de su aplicación en España en materia de la investigación prejudicial o pastoral previa al proceso de nulidad matrimonial y la práctica del proceso brevior, in: Ius canonicum 58 (2018) 185-221.

LUX, G.; GILL, S., Identifying Coercive Control in Canadian Family Law: a Required Analysis in Determining the Best Interests of the Child, in: Family Court Review 59/4 (2021) 810-827.

LLOBEL, J., Alcune questioni comuni ai tre processi per la dichiarazione di nullità del matrimonio previsti dal M.P. “Mitis Iudex”, in: Ius Ecclesiae 28/1 (2016) 13-37.

MONETA, P., La dinámica processuale nel M. P. Mitis Iudex, in: Ius Ecclesiae 28 (2016) 39-62.

MORÁN BUSTOS, C. M., El proceso “brevior” ante el Obispo Diocesano, in: Procesos de nulidad matrimonial tras la reforma del Papa Francisco, edit., María Elena Olmos Ortega, Madrid: Dykinson, 2016, 125-175.

El proceso «brevior» ante el Obispo Diocesano: requisitos procesales y sustantivos de un proceso que ha de ser extraordinario, in: Revista General de Derecho Canónico y Derecho Eclesiástico del Estado 41 (2016), [en línea] [ref. 02.08.2022]: https://www.iustel.com/v2/revistas/ detalle_re vista.asp? id_noticia=417527

ORNSTEIN, P.; RICKNE, J., When Does Intimate Partner Violence Continue After Separation?, in: Violence Against Women 19/5 (2013) 617-633.

ORQUÍN FAYOS, E., Acompañamiento espiritual en sede judicial, in: AA. VV., Iglesia y sociedad civil: la contribución del Derecho canónico, Actas de las 40 Jornadas de actualidad canónica de la Asociación Española de Canonistas, celebradas en Madrid, 20 a 22 de octubre de 2021, coord. Carmen Peña y Lourdes Ruano Espina, Madrid: Dykinson, 2022, 195-199.

PEÑA GARCÍA, C., La reforma de los procesos canónicos de nulidad matrimonial: el motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus, in: Estudios Eclesiásticos 90/355 (2015) 621-682.

PUGA PEQUEÑO, B., Acompañamiento psicológico y mediación en el Servicio de Acompañamiento y Mediación Intrajudicial Canónica (SAMIC), in: AA. VV., Iglesia y sociedad civil: la contribución del Derecho canónico, Actas de las 40 Jornadas de actualidad canónica de la Asociación Española de Canonistas, celebradas en Madrid, 20 a 22 de octubre de 2021, coord. Carmen Peña y Lourdes Ruano Espina, Madrid: Dykinson, 2022, 177-183.

RAMÍREZ NAVALÓN, R. M., Incidencia de la actitud pasiva del demandado en las causas de nulidad matrimonial, in: Revista Española de Derecho Canónico 68 (2011) 639-665.

RENEDO ARENAL, M. A., ¿Mediación penal en violencia de género? No, gracias, in: Revista Europea de Derechos Fundamentales 23 (2014) 177-198.

RIONDINO, M., La “Mediazione” come decisione condivisa, in: Apollinaris 84/2 (2011) 607-631.

SANTOS HERMOSO, J.; LÓPEZ HEREDIA, Mª; SÁNCHEZ MARTÍN, B.; GONZÁLEZ ÁLVAREZ, J., La ruptura de la pareja y su influencia en la dinámica relacional en casos de feminicidio, in: Revista Española de Investigación Criminológica 19/1 (2021) 1-34, https://reic.criminolo gia.net/index.php/journal/article/view/455/281.

STARK, E., Do Violent Acts Equal Abuse? Resolving the Gender Parity/Asymmetry Dilemma, in: Sex Roles 62 (2010) 201-211.

STARK, E.; HESTER, M., Coercive Control: Update and Review, in: Violence Against Women 25/1 (2019) 81-104.

STEINMETZ, S. K., The Battered Husband Syndrome, in: Victimology 2 (1977) 499-509.

STRAUS, M. A., Dominance and symmetry in partner violence by male and female university students in 32 nations, in: Children and Youth Services Review 30 (2008) 252-275.

STYLIANOU, A. M., Economic Abuse Within Intimate Partner Violence: A Review of the Literature, in: Violence and Victims 33/1 (2018) 3-22.

SWAN, S. C. et al., A Review of Research on Women’s Use of Violence With Male Intimate Partners, in: Violence and Victims 23/3 (2008) 301-314.

TORRES ESCRIBANO, I., Acompañamiento jurídico realizado en SAMIC, in: AA. VV., Iglesia y sociedad civil: la contribución del Derecho canónico, Actas de las 40 Jornadas de actualidad canónica de la Asociación Española de Canonistas, celebradas en Madrid, 20 a 22 de octubre de 2021, coord. Carmen Peña y Lourdes Ruano Espina, Madrid: Dykinson, 2022, 185-192.

VELASCO BLANCO, C. T., El Servicio de Mediación, Arbitraje y Conciliación canónico, (Colección Tesis Doctorales nº 2), Murcia: Laborum ediciones, 2021.

VILLACAMPA, C., Justicia restaurativa en supuestos de violencia de género en España: situación actual y propuesta político-criminal, in: Política Criminal 15/29 (2020) 47-75.

WATSON, L. B.; ANCIS, J. R., Power and Control in the Legal System: From Marriage/Relationship to Divorce and Custody, in: Violence Against Women 19/2 (2013) 166-186.

ZANETTI, E., La Chiesa ammette la separazione fra coniugi? Motivazioni, circostanze e conseguenze, in: Quaderni di diritto ecclesiale 13 (2000) 117-145.

ZUANAZZI, I., La disponibilità dell’azione di nullità del matrimonio nel processo canonico, in: Studi in onore di Carlo Gullo vol. III (Annales doctrinae et iurisprudentiae canonicae IV), Libreria Edittrice Vaticana, 2017, 591-630.